Devedikeni, bileşikgiller familyasından bazı dikenli bitkilerin ortak ismidir. Deve kengeli, Meryemana dikeni, Sütlü kengel, Akkız, Deve kengeri, Kengel, Uslu kenger, Şevkülmeryem, Atdikeni, Eşek dikeni, Eşek kömürdeği, Gengel, Karayanrik, Kibbun, Kılıç püskülü olarak da anılır.
Deve dikeni, yol kenarlarında ve ekili olmayan tarlalarda görülür.
İki yıllık ömrü olan otsu bir bitkidir. Boyu 30-100 cm arasında değişir. Başçıkları, dikenli ve açık yeşil renkli yapraklar ile mor renkli küçük çiçeklerden meydana gelir. Meyvelerinin ya da tohumlarının ucunda beyaz bir tüy vardır. Papatyagiller familyasındandır. Çiçekleri yaz aylarında açmakla birlikte renkleri genellikle beyaz ve sarıdır. Ülkemizde sıklıkla kendiliğinden yetişen bir bitki türüdür. Anavatanı'nın Afrika olduğu düşünülürken bugün yayılım gösterdiği coğrafya Akdeniz'dir. Marmara Bölgesi ve Ege Bölgesinde de yaygın olarak görülmektedir. Kendine has ve güzel bir kokusu vardır.
Kökten gövdeye, dallara, yapraklara, çiçek tomurcuklarına ve tohumlara varıncaya değin her yeriyle yenebilir bir bitkidir. Kök, gövde ve yan sürgünler suda haşlanıp salata yapılarak ya da et yemeklerinin içine sebze olarak eklenerek tüketilebilir. Gövde tazeyken soyularak çiğ de yenebilir. Çiçek tomurcukları enginara benzer lezzetiyle tüketilir. Tohumlarından yağ çıkarılır ya da kavrularak kahve yerine içilebilir.
Devedikenlerinin toprak üstü bölümlerinin iştah açıcı, idrar söktürücü, ateş düşürücü, romatizma ağrılarını azaltıcı etkisi mevcuttur.
Meyveleri karaciğer hastalıklarına karşı kullanılır. Körpe gövdeleri de kabuğu soyulduktan sonra çiğ olarak yenen devedikeni bileşiminde karaciğeri koruyucu etken maddeler; flavonolignandan meydana gelen silymarin, taxifolin, quercetrin, albümin, miisiliaj, sabit yağ ve acı maddeler vardır.
Vücudu zararlı ve zehirli maddelerden arındırıcı, karaciğer hücrelerinin rejenarasyonu konusunda etkili, safra salgılarını arttırıcı, antidepresif özelliklere sahiptir. Bitkinin içerdiği etkin maddeler sayesinde, karaciğer yağlanması durur. Bu anlamda bitki, karaciğeri korur. Hepatit ve sarılık hastalıklarına karşı ya da aşırı alkol tüketimi nedeniyle oluşan siroz gibi hastalıklarda devedikeni tohumu çayı etkilidir. Batıdaki eczanelerde, karaciğer tedavisinde marianon adı ile bulunabilmektedir.
Çoğunlukla Akdeniz, Karadeniz, Ege ve Marmara Bölgelerinde yetişir. En uzun boylu diken cinsidir. Sıklıkla güneşli yol kıyılarında ve tarlaların aralarındaki yolların kıyılarında yetişir. Yaprakları soluk yeşil renkli, beyaz damarlı, kenarları derin dişli ve dikenlidir. Sapın ucunda enginarı andıran mor çiçekleri vardır. Meyveler koyu renkli ve 5-7 mm uzunluğundadır. Ağustos, Eylül aylarında olgunlaşan meyveler toplanır ve açık havada kurutulur.
Bu bitkinin bileşiminde karaciğeri koruyucu etken maddeler ve kendine has diğer maddeler mevcuttur. Bunlar; flavonolignandan meydana gelen silymarin, taxifolin, quarcetrin, albumin, müsilaj, sabit yağ ve acı maddelerdir. Meryemana Dikeni ekstreleri %70–80 silymarin içermesinden dolayı antioksidan etki göstererek karaciğerin serbest radikallerinin zararlarından uzak tutar. Aynı zamanda karaciğer hormonlarının ilaçların ve kimyasalların detoksifikasyonundan sorumludur. Tohumları; %25–30 sabit yağ, nişasta, tanen, silymarinler ki bunlar: silybin, silydianin ve slychristin içermektedir. Silymarin bileşiklerinin karaciğer hücrelerinde ribozomal RNA moleküllerini sitimüle ederek protein sentezini arttırdığı düşünülmektedir. Aynı preparatlar mantar zehirlenmelerinde amonitin ve pholloidin alkoloidlerinin karaciğerde zehir etkisini önleyici olarak da kullanılmaktadır. Meryemana Dikeni bitkisinde bu maddeler yanında, tyramin, flavonid, histamin, reçine, âmine, albümin, agmatin maddeleri de bulunmaktadır. Karaciğeri koruyucu etken maddeler kompleksi, üç flavonolignan'dan oluşan Silymarindir. Acı maddeler ise taxifolin, quercetrin, sabit yağ, albümin ve müsilajdır.
